Η οργάνωση της υγειονομικής και αντιεπιδημικής φροντίδας στην ΕΣΣΔ

Οι γρήγοροι ρυθμοί εξάπλωσης της επιδημίας του κορονοϊού, τα ελλιπή μέτρα που εφαρμόζονται από τις αστικές κυβερνήσεις στη δημόσια Υγεία — εξασφαλίζοντας χρόνο κερδοφορίας για τα μονοπώλια και θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη — έρχονται για άλλη μια φορά να επιβεβαιώσουν με τον πιο τραγικό τρόπο ότι κανένα σύστημα δημόσιας Υγείας που στηρίζεται στη λογική «κόστους — οφέλους» δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις δύσκολες συνθήκες μιας πανδημίας.

Θυμί­ζου­με τα λόγια του Λένιν που έγρα­φε τον Σεπτέμ­βρη του 1917 όταν ο πόλε­μος, η εξα­θλί­ω­ση απει­λού­σαν τη ζωή του ρωσι­κού λαού: «Κι ωστό­σο φθά­νει να προ­σέ­ξει κανείς λίγο και να σκε­φθεί, για να πει­στεί πως υπάρ­χουν τρό­ποι να κατα­πο­λε­μη­θούν η κατα­στρο­φή και η πεί­να, ότι τα μέτρα πάλης που πρέ­πει να παρ­θούν είναι απο­λύ­τως καθα­ρά και απλά, απο­λύ­τως πραγ­μα­το­ποι­ή­σι­μα, απο­λύ­τως προ­σι­τά στις λαϊ­κές δυνά­μεις, και πως τα μέτρα αυτά δεν παίρ­νο­νται απο­κλει­στι­κά και μόνο για­τί η εφαρ­μο­γή τους θα θίξει τα πρω­τά­κου­στα κέρ­δη μιας χού­φτας τσι­φλι­κά­δων και καπι­τα­λι­στών. (…)

Το μέτρο αυτό είναι ο έλεγ­χος, η επί­βλε­ψη, η κατα­γρα­φή, η ρύθ­μι­ση από το κρά­τος, ο καθο­ρι­σμός μιας σωστής κατα­νο­μής των εργα­τι­κών δυνά­με­ων στην παρα­γω­γή και τη δια­νο­μή των προ­ϊ­ό­ντων, η φει­δώ στις λαϊ­κές δυνά­μεις, η απο­φυ­γή κάθε σπα­τά­λης δυνά­με­ων και η οικο­νο­μία αυτών των δυνά­με­ων» (Λένιν «Άπα­ντα» τ. 34, σελ. 153, Εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», «Η απει­λή που μας απει­λεί και πώς να την σταματήσουμε»).

Στα 70 χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης της ΕΣΣΔ, το σύστημα δημόσιας Υγείας και περίθαλψης είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του σοβιετικού λαού.

Στο 1ο Πρό­γραμ­μα του ΣΔΕΚΡ, το 1903, με την καθο­δή­γη­ση του Λένιν έγι­νε η επε­ξερ­γα­σία των θέσε­ων των μπολ­σε­βί­κων για την καθιέ­ρω­ση της εργά­σι­μης μέρας 8 ωρών, την απα­γό­ρευ­ση της παι­δι­κής εργα­σί­ας, τη δωρε­άν ασφά­λι­ση των εργα­ζο­μέ­νων και την προ­στα­σία της λαϊ­κής υγείας.

Μετά την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, για πρώ­τη φορά στον κόσμο, δημιουρ­γή­θη­κε ένα κρα­τι­κό σύστη­μα Υγεί­ας, σε μια κοι­νω­νι­κο­ποι­η­μέ­νη οικο­νο­μία και με κεντρι­κό σχε­δια­σμό που στό­χο είχε την παρο­χή υψη­λού επι­πέ­δου δωρε­άν ιατρι­κής περί­θαλ­ψης, την πρό­λη­ψη, την κατάρ­γη­ση όλων των κοι­νω­νι­κών παρα­γό­ντων που επη­ρε­ά­ζουν αρνη­τι­κά την υγεία, την προ­στα­σία της μητέ­ρας και του παι­διού, την προ­στα­σία του περι­βάλ­λο­ντος και την πλα­τιά λαϊ­κή συμ­με­το­χή στην προ­α­γω­γή της υγείας.

Στα πρώ­τα επα­να­στα­τι­κά χρό­νια, σε συν­θή­κες πολέ­μου, πεί­νας και ιμπε­ρια­λι­στι­κής επί­θε­σης, το νεα­ρό σοβιε­τι­κό κρά­τος είχε να αντι­με­τω­πί­σει μια δύσκο­λη επι­δη­μιο­λο­γι­κή κατάσταση.
Το 1/4 του πλη­θυ­σμού υπέ­φε­ρε από τύφο, χολέ­ρα, ευλο­γιά και άλλες σοβα­ρές λοιμώξεις.
Προ­ε­πα­να­στα­τι­κά σε όλη τη χώρα υπήρ­χαν 7 υγειο­νο­μι­κές υπη­ρε­σί­ες μόνο σε 73 πόλεις και 40 επαρ­χί­ες, με 257 για­τρούς και 28 εργα­στή­ρια υγιει­νής και επιδημιολογίας.

Παίρ­νο­ντας αυτήν την κατά­στα­ση στα χέρια της η σοβιε­τι­κή εξου­σία την άλλα­ξε ριζι­κά, ενι­σχύ­ο­ντας τις δομές Υγεί­ας και κυρί­ως αλλά­ζο­ντας την κατεύ­θυν­σή τους.
Στην ΕΣΣΔ, ασκού­νταν μια διαρ­κής υγειο­νο­μι­κή επο­πτεία μέσω αυτό­νο­μων υγειο­νο­μι­κών και αντιε­πι­δη­μι­κών υπη­ρε­σιών κάτω από την καθο­δή­γη­ση του υπουρ­γεί­ου Υγείας.
Η ανά­πτυ­ξη ενός τερά­στιου δικτύ­ου που συμπε­ρι­λάμ­βα­νε όλες τις διοι­κη­τι­κές δομές της χώρας, όλες τις Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες, τις περι­φέ­ρειες, τις επαρ­χί­ες, ακό­μα και τα χωριά είχε ως κύριο στό­χο την πρό­λη­ψη. Αυτό αφο­ρού­σε τη βελ­τί­ω­ση του επι­πέ­δου της δημό­σιας Υγεί­ας, της συνοι­κια­κής εργα­σί­ας και δια­βί­ω­σης, την προ­στα­σία του περι­βάλ­λο­ντος, την εκπαί­δευ­ση, τη δια­τρο­φή, τον εμβο­λια­σμό του πλη­θυ­σμού, την υγειο­νο­μι­κή προ­στα­σία των εισό­δων της χώρας και την πρό­λη­ψη της επιδημίας.
Οι υγειο­νο­μι­κές υπη­ρε­σί­ες είχαν νομο­θε­τι­κή και εκτε­λε­στι­κή εξου­σία και διέ­θε­ταν την απα­ραί­τη­τη υλι­κο­τε­χνι­κή υποδομή.
Σκο­πός τους ήταν να κατα­γρά­φουν και να συγκε­ντρώ­νουν στα­τι­στι­κά δεδο­μέ­να, να διε­ξά­γουν εργα­στη­ρια­κούς ελέγ­χους και να εκπο­νούν μελέ­τες που απο­τε­λούν τη βάση για την αξιο­λό­γη­ση της επι­δη­μιο­λο­γι­κής κατά­στα­σης σε όλους τους τομείς της κοι­νω­νι­κής και παρα­γω­γι­κής ζωής της χώρας.

Η υλο­ποί­η­ση των μέτρων αυτών πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε με τη συμ­με­το­χή των σοσια­λι­στι­κών επι­χει­ρή­σε­ων κοι­νής ωφέ­λειας, των κτη­νια­τρι­κών υπη­ρε­σιών, των εκπαι­δευ­τι­κών αρχών, των συν­δι­κα­λι­στι­κών και συνε­ται­ρι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων, των εκλεγ­μέ­νων λαϊ­κών αντι­προ­σώ­πων και των ερευ­νη­τι­κών ιδρυμάτων.

Το σημα­ντι­κό­τε­ρο επί­τευγ­μα αυτής της οργά­νω­σης ήταν η ευρεία εφαρ­μο­γή των ερευ­νη­τι­κών απο­τε­λε­σμά­των στην ανά­πτυ­ξη των υγειο­νο­μι­κών κανο­νι­σμών σε όλες τις σφαί­ρες της ζωής του σοβιε­τι­κού λαού, αλλά και η επι­και­ρο­ποί­η­σή τους κάθε 5 χρό­νια, σύμ­φω­να με τα και­νού­ρια επι­στη­μο­νι­κά δεδομένα.

Στο Σύνταγ­μα της ΕΣΣΔ του 1979, στο άρθρο 30, ανα­φέ­ρε­ται ότι σε περί­πτω­ση εμφά­νι­σης επι­δη­μί­ας, οι εκτε­λε­στι­κές επι­τρο­πές των εκλεγ­μέ­νων λαϊ­κών αντι­προ­σώ­πων έχουν την ευχέ­ρεια να εφαρ­μό­σουν ειδι­κά μέτρα στους χώρους δου­λειάς, στα εκπαι­δευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα, στις συγκοι­νω­νί­ες και τις μετα­φο­ρές για την απο­τρο­πή της εξά­πλω­σης, αλλά και να φρο­ντί­σουν για την έγκαι­ρη οργά­νω­ση της νοση­λεί­ας, της απο­μό­νω­σης των αρρώ­στων και της ιχνη­λά­τη­σης των επαφών.

Το 1940 το υγειο­νο­μι­κό — αντιε­πι­δη­μι­κό δίκτυο αριθ­μού­σε 12,5 χιλιά­δες ειδι­κευ­μέ­νους για­τρούς, 1.943 υγειο­νο­μι­κούς σταθ­μούς, 1.940 βακτη­ριο­λο­γι­κά — επι­δη­μιο­λο­γι­κά εργα­στή­ρια και 787 σταθ­μούς απολύμανσης.

Από το 1927, η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση πέτυ­χε με τη βελ­τί­ω­ση των συν­θη­κών στους τόπους δου­λειάς και δια­βί­ω­σης, τα μέτρα εξυ­γί­αν­σης, τον μαζι­κό εμβο­λια­σμό να κατα­πο­λε­μή­σει πολ­λές από τις επι­κίν­δυ­νες επι­δη­μί­ες. Σπο­ρα­δι­κά κρού­σμα­τα που εμφα­νί­στη­καν αργό­τε­ρα αντι­με­τω­πί­στη­καν έγκαι­ρα και αποτελεσματικά.

Κατά τη διάρ­κεια του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, όλες οι προ­σπά­θειες του συστή­μα­τος Υγεί­ας επι­κε­ντρώ­θη­καν στην αντι­με­τώ­πι­ση των τραυ­μα­τιών, αλλά και στην απο­φυ­γή της ανά­πτυ­ξης των επι­δη­μιών στους μαχη­τές του Κόκ­κι­νου Στρα­τού και τα μετόπισθεν.
Οι ηρω­ι­κές προ­σπά­θειες των Σοβιε­τι­κών για­τρών στα πολε­μι­κά μέτω­πα ήταν ένας από τους βασι­κούς παρά­γο­ντες της Νίκης κατά του φασισμού.
Περισ­σό­τε­ροι από 72% των τραυ­μα­τι­σμέ­νων και το 90% των ασθε­νών απο­κα­τα­στά­θη­καν. Για πρώ­τη φορά στον κόσμο σε όλη τη διάρ­κεια του πολέ­μου δεν ανα­πτύ­χθη­κε κανέ­να κρού­σμα επι­δη­μί­ας στα στρα­τεύ­μα­τα και τα μετόπισθεν.

Στη διάρ­κεια της Μάχης του Στά­λιν­γκραντ το 1942, στα φασι­στι­κά γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα που πολιορ­κού­σαν την πόλη εμφα­νί­στη­καν κρού­σμα­τα χολέ­ρας. Ο κίν­δυ­νος μετά­δο­σης στους μαχη­τές του Κόκ­κι­νου Στρα­τού ήταν τεράστιος.
Στην πόλη στάλ­θη­κε η υπεύ­θυ­νη του Πανε­νω­σια­κού Ινστι­τού­του Επι­δη­μιο­λο­γί­ας Ζ. Β. Γερ­μό­λε­βα και μεγά­λη ποσό­τη­τα απο­λυ­μα­ντι­κών υλι­κών. Σε σύντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα και κάτω από πολύ αντί­ξο­ες συν­θή­κες παρα­σκευά­στη­καν μεγά­λες ποσό­τη­τες εμβο­λί­ου για τους κατοί­κους, τους τραυ­μα­τί­ες των νοσο­κο­μεί­ων και για όλους τους στρα­τιώ­τες που κατευ­θύ­νο­νταν στα μέτω­πα του Αστρα­χάν και του Σαράτοβ.
Για την προ­σφο­ρά της αυτή η Ζ. Β. Γερ­μό­λε­βα τιμή­θη­κε με το βρα­βείο «Στά­λιν», το χρη­μα­τι­κό έπα­θλο του οποί­ου πρό­σφε­ρε στο ταμείο του αγώ­να κατά του φασισμού.
Στην ίδια επι­στή­μο­να οφεί­λε­ται και η παρα­σκευή το 1942 του σοβιε­τι­κού σκευά­σμα­τος της πενι­κι­λί­νης που έσω­σε χιλιά­δες ζωές στη διάρ­κεια του πολέ­μου, ενώ το 1960 παρα­σκευά­στη­κε ιντερ­φε­ρό­νη, που εφαρ­μό­στη­κε στη θερα­πεία της πνευ­μο­νί­ας από τη γρί­πη του 1962.

Τον Δεκέμ­βρη του 1959, στη Μόσχα εμφα­νί­στη­κε κρού­σμα ευλο­γιάς, ασθέ­νεια η οποία είχε εξα­φα­νι­στεί στην ΕΣΣΔ από το 1937. Την ευλο­γιά μετέ­φε­ρε ο ζωγρά­φος Αλε­ξέι Κοκο­ρέ­κιν μετά από ένα ταξί­δι του στην Ινδία και 24 ώρες μετά την επι­στρο­φή του.
Για την απο­φυ­γή της δια­σπο­ράς μιας θανα­τη­φό­ρας αρρώ­στιας με ποσο­στό θνη­σι­μό­τη­τας 30% — 100% η αντί­δρα­ση ήταν αστρα­πιαία.
Για την απο­φυ­γή πανι­κού, η πρω­τεύ­ου­σα της ΕΣΣΔ τέθη­κε σε σιω­πη­ρή καραντίνα.
Το νοσο­κο­μείο απο­μο­νώ­θη­κε, ανι­χνεύ­τη­καν όλες οι πιθα­νές επα­φές και 10.000 άνθρω­ποι μπή­καν σε νοσο­κο­μεια­κή καραντίνα.
Για την εξα­σφά­λι­ση ιμα­τι­σμού και άλλου ιατρι­κού εξο­πλι­σμού χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν απο­θέ­μα­τα του στρατού.
Για την απο­τρο­πή της επι­δη­μί­ας η φαρ­μα­κευ­τι­κή σοβιε­τι­κή βιο­μη­χα­νία στα Ουρά­λια προ­χώ­ρη­σε σε μαζι­κή παρα­γω­γή εκα­τομ­μυ­ρί­ων δόσε­ων εμβο­λί­ων.
Συγκρο­τή­θη­καν 20.000 ομά­δες εμβο­λια­σμού και 6,7 εκα­τομ­μύ­ρια Μοσχο­βί­τες εμβο­λιά­στη­καν.
Νόση­σαν μόνο 64 άνθρω­ποι και από αυτούς πέθα­ναν 4 ανά­με­σά τους και ο διά­ση­μος Σοβιε­τι­κός ζωγράφος.

***

Συνο­ψί­ζο­ντας και παίρ­νο­ντας υπό­ψη την εμπει­ρία από την αντι­με­τώ­πι­ση των επι­δη­μιών στην ΕΣΣΔ, πρέ­πει να σημειώ­σου­με ότι η αντι­με­τώ­πι­ση των επι­δη­μιών, ειδι­κά στις σημε­ρι­νές συν­θή­κες καπι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης, προϋποθέτει:

• Ένα σύγ­χρο­νο σύστη­μα δημό­σιας Υγεί­ας που να καλύ­πτει τις ανά­γκες της λαϊ­κής υγεί­ας, θα είναι κεντρι­κά σχε­δια­σμέ­νο με κύριο μοχλό την εφαρ­μο­γή προ­λη­πτι­κών μέτρων κυρί­ως στην Πρω­το­βάθ­μια Υγεία.
• Διαρ­κή επι­δη­μιο­λο­γι­κή εγρή­γορ­ση και εποπτεία.
• Την παρο­χή εξει­δι­κευ­μέ­νης επι­στη­μο­νι­κής γνώ­σης στην αντι­με­τώ­πι­ση των επιδημιών.
• Την κατάρ­τι­ση επι­στη­μο­νι­κών προ­γραμ­μά­των εκπαί­δευ­σης για τη στε­λέ­χω­ση των αντιε­πι­δη­μι­κών δομών.
• Την εκπό­νη­ση σχε­δί­ων αντιε­πι­δη­μι­κής ετοι­μό­τη­τας σε όλες τις βαθ­μί­δες της δημό­σιας Υγεί­ας, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων της Τοπι­κής Διοί­κη­σης και άλλων οργανισμών.
• Την αυστη­ρή επι­τή­ρη­ση των εισό­δων της χώρας.
• Τη συνερ­γα­σία όλων των υπη­ρε­σιών του συστή­μα­τος δημό­σιας Υγεί­ας, των κτη­νια­τρι­κών υπη­ρε­σιών, τελω­νεί­ων, αερο­δρο­μί­ων κ.τ.λ. για τον έγκαι­ρο εντο­πι­σμό πιθα­νών εστιών λοιμώξεων.
• Τη δημιουρ­γία απο­θε­μά­των ιατρο­τε­χνο­λο­γι­κού εξο­πλι­σμού για την αντι­με­τώ­πι­ση μιας εκτε­τα­μέ­νης επι­δη­μί­ας και υλι­κών ατο­μι­κής προ­στα­σί­ας του λαού.
• Τον πλή­ρη και καθο­λι­κό εμβολιασμό.
• Τη δημιουρ­γία αντιε­πι­δη­μι­κών εξει­δι­κευ­μέ­νων ομά­δων (ομά­δων κρού­σης) κατάλ­λη­λα εξο­πλι­σμέ­νων για τον εντο­πι­σμό των εστιών, την απο­μό­νω­ση των περι­στα­τι­κών και την υπο­στή­ρι­ξη του πλη­θυ­σμού σε συν­θή­κες πανδημίας.
• Την έγκαι­ρη απο­μά­κρυν­ση του υγειο­νο­μι­κού προ­σω­πι­κού σε συν­θή­κες κόπω­σης και για απο­φυ­γή διασποράς.
• Χρή­ση σύγ­χρο­νων τεχνο­λο­γι­κών μεθό­δων (πλη­ρο­φο­ρι­κών συστη­μά­των, αλγο­ρίθ­μων κ.λπ.) για την ανά­λυ­ση των επι­δη­μιο­λο­γι­κών δεδομένων.
• Την οργά­νω­ση και επέ­κτα­ση της λει­τουρ­γί­ας των εργα­στη­ρια­κών ελέγ­χων διά­γνω­σης και ιχνηλάτησης.
• Την έγκυ­ρη και σωστή ενη­μέ­ρω­ση του λαού στους τόπους δου­λειάς, εκπαί­δευ­σης, κατοικίας.

Της Δήμη­τρας Καρα­νά­σιου, Γυναι­κο­λό­γου,
μέλους του ΔΣ του Συλ­λό­γου «Εμείς που Σπου­δά­σα­με στο Σοσια­λι­σμό»